مقدمه
کيست ها و تومورهاي فکي، ضايعات تقريبا نادري هستند که در استخوان فک و يا بافت هاي نرم دهان و صورت رشد مي کنند. اين تومورها که گاهي اوقات کيست هاي ادنتوژنيک نيز ناميده مي شوند، مي توانند در شدت و اندازه تا حد زيادي با يکديگر متفاوت باشند. اين زوائد معمولا غير سرطاني و خوش خيم اند، اما در عين حال مي توانند تهاجمي عمل کنند، به استخوان ها و بافت هاي اطراف خود گسترش يابند و حتي باعث جابجايي دندان ها شوند. بسته به نوع توده و ميزان پيشرفت و علائمي که دارند، گزينه هاي مختلفي براي درمان تومورها و کيست هاي فکي وجود دارد. جراحان و متخصين فک و صورت مانند دکتر مهدي غلامي بهترين جراح فک در مشهد معمولا مي توانند به کمک جراحي و در بعضي موارد با دارو يا ترکيبي از هر دو اين تومورها را درمان کنند.
علائم و نشانه ها
تومورها، در واقع رشد غيرعادي سلول ها هستند که به صورت توده اي از بافت ها ايجاد مي شوند. کيست ها نيز ضايعاتي هستند که حاوي مايعات و مواد نيمه جامد مي باشند. نمونه هايي از کيست ها و تومورهاي فکيعبارتند از:-
آملوبلاستوما (Ameloblastoma):
- اين تومورها که تا حدي نيز شايع هستند،به آهستگي رشد مي کنند و معمولاً غير سرطاني و خوش خيم اند. اين توده ها غالباً در فک ايجاد شده و به استخوان و بافت هاي ناحيه فک هجوم مي برند. اين نوع تومور بعد از درمان نيز مي تواند دوباره عود کند، اما معمولا بعد از درمان جراحي کمتر اين اتفاق مي افتد.
-
گرانولوم مرکزي سل ژانت (Central giant cell granuloma):
- اين نوع ضايعات خوشخيم، غالباً در بخش جلويي فک پايين ايجاد مي شوند. برخي از اين تومورها مي توانند به سرعت رشد کرده و باعث درد و تخريب استخوان ها شوند و همچنين بعد از درمان جراحي نيز تمايل به رشد مجدد دارند. اما انواع ديگر آنها کمتر تهاجمي هستند و ممکن است علائمي هم نداشته باشند. به ندرت نيز اتفاق مي افتد که يک تومور به خودي خود از بين رفته يا جذب شود. اما عمدتاً اين تومورها نياز به جراحي دارند.
-
کيست دنتي ژر‌وس (Dentigerous cyst):
- اين نوع کيست، از بافتي تشکيل شده است که دندان ها را قبل از اين که در دهان بيرون بيايند، احاطه مي کند. اين نوع در واقع شايع ترين نوع از کيست هاي فکي به شمار مي آيد. اين کيست ها معمولا در اطراف دندان عقل نهفته ايجاد شده، اما مي توانند دندان هاي ديگر را نيز در بر بگيرند.
-
ادنتوژنيک کراتوسيست (Odontogenickeratocyst):
- اين نوع کيست را از آنجا که مشابه نوعي تومور است که گرايش به عود مجدد پس از جراحي دارد، کراتو اودونتوژنيک تومور هم مي نامند. اين کيست هاي خوش خيم که معمولا در فک پايين نزديک به دندان آسياب سوم ايجاد مي شوند، مي توانند به آهستگي رشد کرده و باعث خرابي بافت هاي اطراف خود شوند. همچنين اين نوع کيست ممکن است بيشتر در افرادي پيدا شود که به طور ارثي داراي سندرم کارسينوم سلول بازال (nevoid basal cell carcinoma) هستند. (نوعي سندرم ارثي غالب که با طيفي از ناهنجاري‌هاي تکاملي و استعداد ابتلا به نئوپلاسم‌ها همراه است.)
-
ادنتوژنيک ميکسوما (Odontogenic myxoma):
- نوعي تومور کمياب با رشدي آهسته است که غالباً در فک پايين ايجاد مي شود. اين نوع تومور مي تواند بزرگ تر شده و به صورت تهاجمي عمل کند و با حمله به بافت هاي اطراف خود، باعث جابجايي دندان ها شود. با وجود اين که تومور ادنتوژنيک ميکسوما در مواردي مي تواند بعد جراحي نيز دوباره ايجاد شود، اما معمولا درمان جراحي، شانس عود مجدد آن را کاهش مي دهد.
-
ادنتوما (Odontoma):
- اين نوع تومور خوش خيم، از شايع ترين تومورهاي ادنتوژنيک به حساب مي آيد. ادنتوماها غالباً علامت خاصي ندارند اما معمولا با اختلال رشد دندان ها يا خرابي دندان همراه اند. اين تومورها از بافت دنداني تشکيل شده اند و مي توانند به صورت تومورهاي آهکي بزرگ يا کوچک که به شکل دندان هستند، بروز کنند. اين ضايعه مي تواند بخشي از سندرم هاي ژنتيکي باشد.
-
انواع ديگر کيست و تومور:
- تومورهاي آدنوماتوئيد ادنتوژنيک (adenomatoidodontogenic)، تومور ادنتوژنيک اپي تليالي آهکي (calcifying epithelial odontogenic tumors)، فيبروم آملوبلاستيک (ameloblastic fibromas)، کيست هاي گلندولار ادنتوژنيک (glandular odontogenic)، تومور اسکواموس ادنتوژنيک (squamous odontogenic)، کيست هاي آهکي ادنتوژنيک (calcifying odontogenic cysts)، سمنتوبلاست ها (cementoblastomas)، کيست آنوريسمي استخوان (aneurysmal bone cysts)، فيبروم استخوان ساز (ossifying fibromas)، تومور استئوبلاستوما (osteoblastomas) و فيبروم ادنتوژنيک مرکزي (central odontogenic fibromas) از انواع ديگر کيست ها و تومورهاي فکي به حساب مي آيند.
مقاله جراحي فک و صورت (جراحي ارتوگناتيک) را در سايت ما مطالعه نماييد
چه وقت بايد به پزشک مراجعه کرد؟
اگر گمان مي کنيد که علائم کيست يا تومورهاي فکي را داريد، يا کيست و تومور فکي بطور تصادفي در راديوگرافي فکي دنداني شما کشف شده است، مي توانيد در اين مورد با دندانپزشک خود صحبت کنيد. او در صورت لزوم مي تواند شما را به يک جراح فک و صورت ارجاع دهد تا درمان لازم را دريافت کنيد.علت ايجاد کيست و تومورهاي فک
کيست ها و تومورهاي فکي ادنتوژنيک، از سلول ها و بافت هايي نشأت مي گيرند که در رشد طبيعي دندان نقش دارند. تومورهاي فکي ديگر مي توانند غير ادنتوژنيک باشند؛ يعني از بافت هاي ديگر فک تشکيل شوند که به دندان مربوط نيستند. عموماً علت ايجاد تومورها و کيست هاي فکي نامشخص است. اما مي دانيم که برخي از آنها با سندرم هاي ژنتيکي مرتبط هستند. افراد مبتلا به سندرم کارسينوم سلول بازال که سندرم گورلين (Gorlin-Goltz) نيز ناميده مي شود، در واقع فاقد ژن سرکوب کننده تومورها مي باشند. اين سندرم در اثر نوعي جهش ژنتيک به وجود مي آيد که ارثياست. اين سندرم مي تواند منجر به ايجاد کراتوسيستها يا تومورهاي ادنتوژنيک متعدد در داخل فک ها، سرطان هاي پوستي مختلف و يامشکلات ديگر شود.
تشخيص کيست و تومورهاي فکي
جراح فک و صورت يا دندانپزشک متخصص مي تواند براي جمع آوري اطلاعات لازم جهت تشخيص تومور فک ، آزمايشات و تست هاي متعدد از جمله موارد زير تجويز کند:- آزمايشات تصويربرداري مثل ام آر آي، سي تي اسکن يا تصويربرداري اشعه ايکس
- نمونه برداري و بيوپسي تومور و آناليز آزمايشگاهي
مفاله بيماري هاي لثه را بشناسيد را در سايت بخوانيد (کليک کنيد)
درمان کيست و تومورهاي فکي
بسته به نوع تومور و درجه پيشرفت آن و همچنين علائم موجود، گزينه هاي درماني متفاوت است. درمان اين کيست ها مي تواند شامل جراحي، دارودرماني و يا در مواردي نيز ترکيبي از هردو باشد. در طول جراحي فک، تومور يا کيست را خارج مي کنند و در برخي موارد دندان هاي نزديک نواحي آسيب ديده هم برداشته مي شود. پس از خارج کردن تومور، آن را براي بررسي هاي بيشتر به آزمايشگاه مي فرستند. بعد از دريافت اطلاعات لازم در خصوص خوش خيم يا بدخيم بودن تومور، اقدام مناسب براي تکميل اين مرحله درماني صورت مي گيرد. گزينه هاي درماني ديگر نيز شامل موارد زير هستند:- بازسازي استخوان فک و ساختارهاي ديگر
- دارودرماني براي بعضي از انواع تومورها و کيست ها
- درمان هاي مکمل براي حفظ کيفيت زندگي بيمار مثل؛ گفتاردرماني، تغذيه درماني و کمک به بلع و يا جايگزين کردن دندان هاي از دست رفته.
